In de Goede Week vroegen mensen die de diensten bijwoonden naar de blauwe toga en de afbeelding daarop die ik in deze diensten droeg: Na 20 jaar predikantschap was het wel nodig in 2012 een nieuwe toga aan te schaffen. Maar dan wel één die paste bij mijn gesteldheid als 'dominee met multiple sclerosis'. Want een toga met bijpassende stola's was niet echt handig meer. Daarom kon ik maar het beste op zoek naar een ander model én naar een symbool waarin alle kerkelijke kleuren en alle feesten van het kerkelijk jaar zijn opgenomen.
Blauw als kleur van de toga zelf vond ik altijd al een mooiere en passender kleur dan wit, grijs of zwart omdat het mij doet denken aan de hemel.

De traditionele kleuren die een plaats moesten krijgen in het symbool waar ik naar op zoek ging voor óp de toga zijn:
Het wit/goud voor Kerst en Epifanie, Pasen en de zeven zondagen daarna en Trinitatis. Kleur van het nieuwe begin, van het feest van het Koninkrijk van God.
Het paars voor advent en de zondagen van de veertigdagentijd. Kleur van inkeer en voorbereiding.
Het rood voor Goede vrijdag, Tweede Kerstdag en Pinksteren. Kleur van de liefde van God voor de mensen, van het martelaarschap en van (het vuur van) de Heilige Geest.
Het groen voor de tijd tussen de feesten en de zomer- en de herfsttijd, kleur van de hoop en duur en de voortgaande tijd.

Na enige tijd speuren stuitte ik op de vogel Phoenix. De Phoenix bleek een oud symbool voor Jezus Christus te zijn. De Phoenix blijkt bij uitstek geschikt omdat deze mythologische vogel niet alleen in vele culturen een rol speelt, maar ook veren in alle kleuren heeft. De vogel heeft ook vele betekenissen voor het geloofsleven van een christen.

Een beschrijving van de Phoenix vinden we in de oudheid bij de Griekse geschiedschrijver Herodotus en de Romeinse dichter Ovidius. Zij weten van horen zeggen van de Phoenix, hebben hem beide nooit gezien. De vogel komt volgens hen maar zelden in de bewoonde wereld en houdt zich op in een tempel in de Egyptische stad Heliopolis, wat letterlijk 'stad van de zon' betekent. Hij heeft een levenscyclus van 500 jaar. Hij leeft op een nest van geurige kruiden en de as en resten van zijn voorouders in de tempel of de top van een eik of palmboom. De Phoenix sterft niet zoals andere vogels maar op de bewuste dag verbranden zowel de vogel, als de kruiden, als het nest door de hitte van de zon. De geur van de kruiden neemt de ziel van de oude Phoenix mee. Het lichaam verbrandt en er verschijnt een kleine feniks. Hierin neemt de oude ziel weer plaats om weer 500 jaar te leven. In het nest blijft in de ene legende een ei achter, in de andere een jonge Phoenix. Een volgende 500 jaar met een nieuwe of herboren Phoenix voltrekt zich vervolgens.

De Phoenix wordt dan weer omschreven als moeder, dan als vader. Soms lijkt hij op een pauw, soms lijkt zij op een adelaar. De vogel wordt als vredelievend beschreven maar men moet hem niet tergen. Afbeeldingen van de vogel zijn bijvoorbeeld te vinden in Bestaria, een middeleeuwse dierenencyclopedie uit Aberdeen uit de 12de eeuw.

De Phoenix komt voor in verhalen van volken in het oosten: van Iran tot India en in het noorden: de vogel behoort tot Finse volksverhalen en Russische folklore. Ook in het Verre Oosten, China en Japan, Korea en Vietnam kent men deze onsterfelijke vogel. Maar ook veel dichterbij: in de mythen van de Hongaren en de Turken.

De inwoners van het land Egypte kenden de Phoenix als een grijsachtige reiger verbonden met de seizoenen en het water van de Nijl. De Kopten, de Egyptische christenen, zagen in deze vogel een symbool voor Jezus Christus' dood en verrijzenis.

Kerkvaders en Middeleeuwse theologen vonden deze symboliek zeer aansprekend omdat het hen de mogelijkheid bood om de onsterfelijkheid van Jezus Christus te omschrijven en in het verlengde daarvan de onsterfelijkheid van de menselijke ziel. Wie immers deelt heeft aan het lijden van Jezus Christus zal ook deelhebben aan zijn opstanding ten eeuwigen leven. Paulus schrijft daarover in de brief aan de gemeente in Rome, de hoofdstukken 6-8.

Er is een gedicht bewaard gebleven in het oud Engels uit de 9de eeuw waarin ook de vergelijking van de Phoenix met Jezus Christus en de christen wordt gemaakt.

De reformator Luther noemt de Phoenix in enkele van zijn commentaren, onder andere in die op de Psalmen.
In latere eeuwen werd het symbool van de Phoenix in de betekenis van de 'wederopstanding' ook gekozen voor seculiere doelen als onderscheidingen of op munten of de naam van een staat (VS).

In deze tijd heeft JC Rowling in haar verhalenserie over Harry Potter een genootschap van ingewijden de naam 'Orde van de Phoenix' gegeven. Hij is ook de begeleidende vogel van Perkamentus, een soort Christusfiguur. Ook de Phoenix zelf heeft in haar boeken een soort Christusrol. Ook veel trivialer dingen als een boom of bier hebben de naam of het logo van de Phoenix. Ook een afbeelding op een kerkplein of uithangbord van een restaurant kan men zomaar ergens tegenkomen. Of in een gedicht zoals het onderstaande van Hendrik Marsman:

Phoenix

Vlam in mij, laai weer op;
hart in mij, heb geduld,
verdubbel het vertrouwen -
vogel in mij, laat zich opnieuw ontvouwen
de vleugelen, de nu nog moede en grauwe;
o, wiek nu op uit de verbrande takken
en laat den moed en uw vaart niet zakken;
het nest is goed, maar het heelal is ruimer.

Zo blijkt deze mysterieuze vogel door de tijden heen tot de verbeelding van vele mensen gesproken te hebben. Toen ik een mooie afbeelding van de Phoenix gevonden had kon deze worden ingekleurd, en op de blauwe toga geborduurd, zodat ik altijd de juiste kleur van het kerkelijk jaar draag.

De mensen van de kaarsenfabriek in Zwolle die ook het adres is voor toga's en de borduurders in Brugge hebben destijds het kleurenvoorstel geweldig weten uit te voeren. Ik ben dan ook heel blij met het resultaat en ik hoop dat het symbool u ook mag inspireren. De foto in de Binding is in zwart-wit. In de kerk in de hal hangt een kleurenafbeelding.

Hartelijke groet, Hanny Langebeeke